1. وضعیت کنونی مذاکرات
مذاکرات هسته‌ای ایران با تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه، بریتانیا) و به‌صورت غیرمستقیم با آمریکا در حال ازسرگیری است، با تمرکز بر احیای برجام و جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه. مذاکرات با اروپا احتمالاً هفته آینده در وین یا ژنو برگزار می‌شود و گفت‌وگوهای غیرمستقیم با آمریکا از طریق میانجی‌گری عمان (و اخیراً در رم) ادامه دارد. این مذاکرات در پی تنش‌های اخیر، به‌ویژه "جنگ 12 روزه" با اسرائیل، اهمیت بیشتری یافته است.
2. انگیزه‌ها و مواضع
- ایران:
- هدف: رفع تحریم‌ها برای کاهش فشار اقتصادی، حفظ حقوق هسته‌ای صلح‌آمیز (به‌ویژه غنی‌سازی)، و تقویت جایگاه منطقه‌ای.
- موضع: تأکید بر توافقی عادلانه و انتقاد از انفعال اروپا در برابر حملات اسرائیل. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، هشدار داده که مکانیسم ماشه می‌تواند نقش اروپا در برجام را پایان دهد.
- انگیزه‌ها: مدیریت بحران‌های داخلی (کمبود آب، خسارات جنگ، نارضایتی عمومی) و جلوگیری از انزوای دیپلماتیک.
- اروپا:
- هدف: حفظ برجام، محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران، و مدیریت تنش‌های منطقه‌ای.
- موضع: تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تا پایان اوت 2025 و تأکید بر همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
- انگیزه‌ها: حفظ نفوذ دیپلماتیک در برابر میانجی‌گری کشورهای خلیج فارس و هماهنگی با آمریکا.
- آمریکا:
- هدف: جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای و تقویت نفوذ منطقه‌ای.
- موضع: درخواست توقف غنی‌سازی یا نظارت بین‌المللی (مانند پروژه مشترک غنی‌سازی) و تهدید به "همه گزینه‌ها" در صورت شکست مذاکرات.
- انگیزه‌ها: نمایش دستاورد دیپلماتیک برای دولت特朗普 و حمایت از متحدان منطقه‌ای (اسرائیل و خلیج فارس).
3. چالش‌ها
- بی‌اعتمادی متقابل: خروج آمریکا از برجام در 2018 و حملات اخیر اسرائیل با حمایت ضمنی آمریکا، اعتماد ایران را کاهش داده است.
- اختلافات فنی: سطح غنی‌سازی و برچیدن تأسیسات هسته‌ای (مانند فردو) از نقاط اختلاف کلیدی است.
- فشارهای داخلی ایران: بحران آب، خسارات زیرساختی، و نارضایتی عمومی (مانند قطع دسترسی به سیم‌کارت‌ها) توانایی دولت برای انعطاف در مذاکرات را محدود می‌کند.
- تهدید مکانیسم ماشه: فعال‌سازی آن می‌تواند تحریم‌های سازمان ملل را بازگرداند و اقتصاد ایران را تحت فشار بیشتری قرار دهد.
4. فرصت‌ها
- کاهش تحریم‌ها: توافق موقت (مانند تمدید ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه یا پروژه مشترک غنی‌سازی) می‌تواند فشار اقتصادی را کاهش دهد.
- تقویت دیپلماسی: مذاکرات موفق می‌تواند جایگاه ایران را در برابر رقبای منطقه‌ای (مانند اسرائیل و عربستان) تقویت کند.
- حمایت متحدان: حمایت روسیه و میانجی‌گری عمان می‌تواند موضع ایران را در مذاکرات تقویت کند.
- انسجام داخلی: ادعای انسجام ملی پس از حملات اسرائیل می‌تواند به دولت پزشکیان کمک کند تا حمایت عمومی را حفظ کند.
5. تأثیرات احتمالی بر ایران
- اقتصادی: موفقیت در مذاکرات می‌تواند به کاهش تحریم‌ها، ثبات بازار ارز (دلار در حال حاضر 87,990 تومان)، و بهبود معیشت منجر شود. اما شکست مذاکرات و فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تورم و رکود را تشدید خواهد کرد.
- سیاسی و اجتماعی: توافق می‌تواند اعتماد عمومی به دولت را افزایش دهد، اما ادامه محدودیت‌های امنیتی (مانند قطع ارتباطات) و بحران‌های داخلی (آب و برق) می‌تواند نارضایتی را تشدید کند.
- ژئوپلیتیکی: مذاکرات موفق جایگاه ایران را در منطقه تقویت می‌کند، اما نفوذ فزاینده کشورهای خلیج فارس و فشارهای آمریکا و اسرائیل چالش‌هایی ایجاد خواهد کرد.
6. سناریوهای محتمل
- سناریوی خوش‌بینانه: توافق موقت برای تمدید ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه یا پروژه مشترک غنی‌سازی، کاهش تحریم‌ها، و بهبود وضعیت اقتصادی و دیپلماتیک ایران.
- سناریوی بدبینانه: شکست مذاکرات، فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تشدید تحریم‌ها، افزایش تنش‌های نظامی، و بی‌ثباتی داخلی به دلیل فشارهای اقتصادی و اجتماعی.
7. جمع‌بندی
مذاکرات ایران با اروپا و آمریکا در 2 مرداد 1404 در بزنگاهی حساس قرار دارد. ایران با تکیه بر حقوق هسته‌ای و حمایت متحدان (روسیه و عمان)، به دنبال کاهش تحریم‌ها و مدیریت بحران‌های داخلی است. اروپا و آمریکا تحت فشارهای داخلی و منطقه‌ای، به دنبال محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران هستند. موفقیت مذاکرات به یافتن راه‌حلی متوازن بستگی دارد که هم حقوق ایران را حفظ کند و هم نگرانی‌های غرب را برطرف سازد. با توجه به اظهارات قاطع عراقچی و حمایت پزشکیان از دیپلماسی، ایران موضعی محتاط اما محکم دارد. شکست مذاکرات می‌تواند پیامدهای سنگینی برای اقتصاد و ثبات داخلی ایران داشته باشد.
دیدگاه خود را بنویسید